Op vrijdag 27 en zaterdag 28 juni 2025 wordt het achttiende-eeuwse De Rijckere-orgel in de oud-katholieke Sint-Augustinuskerk te Middelburg feestelijk in gebruik genomen. Het eenklaviers instrument uit 1776 werd door Verschueren Orgelbouw overgeplaatst vanuit Beek (Limburg) en keert daarmee terug naar Zeeland, waar het oorspronkelijk werd gebouwd voor de kerk van Axel.
advertentie
Gebroeders Petrus Josephus en Johannes de Rijckere leverden het orgel op 27 februari 1776 aan de Hervormde Kerk van Axel. Na herstel door Chr. Verbeek (1828) wijzigde J. van der Kleij het instrument: in 1906 werden de spaanbalgen vervangen door een magazijnbalg, het groot octaaf van de Bourdon 8′ vernieuwd en werden een nieuw klavier en nieuwe ventielveren aangebracht. In 1911 werd het orgel binnen het kerkgebouw verplaatst. Bij deze gelegenheid werden twee tongwerken vervangen door een Viool 8′ en een Voix Céleste 8′. Ook dit werk werd uitgevoerd door Van der Kleij.
In 1924 werd het orgel door A.S.J. Dekker overgeplaatst naar de Hervormde Kerk (Koningskerkje) van Beek. Daarbij werd het meubel aangepast aan de beperkte hoogte van de kerkzaal: de middentoren van het front werd ingekort, de kap aan de achterzijde afgeschuind. Ook werd de onderkast bij de plint ingekort en werd het aangehangen pedaal verwijderd.
Restauratie 1983
Nadat het orgel bij een kerkrestauratie in 1965 was opgeslagen, werd het in 1983 weer opgebouwd. Fama & Raadgever kreeg opdracht tot een omvangrijke restauratie. De werkzaamheden richtten zich op zowel het pijpwerk, de mechanieken als de kas.
De orgelkas werd geschilderd en opnieuw verguld. Het front werd voorzien van de kenmerkende ‘vlammen’ tussen de pijpvoeten. De windvoorziening kreeg een historiserende opzet: twee met de hand bedienbare spaanbalgen vervingen de magazijnbalg uit 1906. De klaviatuur, registerknoppen en -opschriften werden vernieuwd.
Fama & Raadgever reconstrueerde bovendien de dispositie: de Viool en Voix Céleste van Van der Kleij maakten plaats voor een nieuwe Cromorne 8′ en Clairon 4′. Daarmee werd gepoogd het klankbeeld van De Rijckere te herstellen. Diverse verschuivingen in het pijpwerk werden gecorrigeerd.
Repatriëring
André Poortvliet, vaste bespeler van het De Rijckere-orgel van de Middelburgse Oosterkerk, zag in 2019 dat het Koningskerkje te Beek zou sluiten en het De Rijckere-orgel te koop stond. Samen met Bram de Wolf en Gerard Boot vormde hij een initiatiefgroep, en in 2020 richtten zij de Stichting De Rijkere-orgel 1776 op met als doel het instrument naar Zeeland terug te brengen.
De stichting organiseerde diverse activiteiten om fondsen te werven; daarnaast kende de Provincie Zeeland in 2024 een subsidie van € 150.000 toe. Dankzij deze steun kon Verschueren het orgel demonteren, naar de werkplaats vervoeren en na restauratie in de Sint-Augustinuskerk herplaatsen. Adviseur Rogér van Dijk begeleidde het proces.
Restauratie 2024–2025
De huidige restauratie had tot doel de oorspronkelijke proporties en klankesthetiek verder te herstellen.
Conform het restauratieplan heeft de orgelkas de oorspronkelijke proporties teruggekregen. Zo is de aan de onderzijde ingekorte kas van een nieuwe ‘plint’ voorzien en heeft de oude plint een profiel gekregen. Verder is de middentoren verhoogd door de frontstijlen (en pijpen) te verlengen en aan de achterwand een paneel tussen te voegen. De aan de achterzijde afgeschuinde kap van de middentoren is op vakkundige wijze aangeheeld.
Nieuw zijn ook de ‘verjongingen’ tussen de smalle onderkas en de iets bredere bovenkas. Omdat het orgel nu weer een passende console onder de middentoren krijgt is een nieuwe lessenaar gemaakt.
Windvoorziening
Het oorspronkelijke plan om de twee balgen uit 1983 te herbeleren en een derde toe te voegen bleek onhoudbaar: onderzoek toonde dat hun maatvoering en detaillering historisch niet klopten. Bovendien versnelde het loodwit in het pijpwerk door zuurafgifte van nieuw eiken.
In overleg met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is daarom gekozen voor drie volledig nieuwe balgen naar achttiende-eeuws model, met balgbladen en windkanalen in zuurarm grenen. Daarbij zijn ook een nieuwe motorkist en reguleringen vervaardigd.
Klaviatuur
Het handklavier is gereinigd en hersteld. Het aangehangen pedaal is gereconstrueerd met een nieuw kistpedaal naar voorbeeld van het Müseler-koororgel (OLV-basiliek Maastricht), een eiken wellenbord, nokken en achtkantige walsen. IJzeren armpjes ontlasten de manuaaltoetsen voor behoud van de speelaard.
Het nieuwe eiken bankje is gemaakt naar voorbeeld van het Van Peteghem-orgel (1807) in Buizingen (B). Losgeraakte registeretiketten uit 1983 zijn vervangen door handgeschept, gekalligrafeerd papier in achttiende-eeuwse stijl.
Windlade
De windlade is grotendeels origineel en in 1983 zorgvuldig gerestaureerd. De pijpstokken zijn gespijkerd, waardoor van liegelindt-ringen is afgezien. Pulpeten, ventielleer en bevoering van de voorslagen zijn vervangen. Het leer aan de onderzijde (uit 1983) is wegens matige conditie verwijderd en vervangen door passend papier.
Het pijpwerk is gereinigd en waar nodig gerestaureerd. Vijf in 1924 ingekorte frontpijpen van de middentoren zijn verlengd met oud metaal. De door loodwit aangetaste koppen van de Clairon bas 4′ zijn vervangen door nieuwe met meer tin. De verkropte bekers van de Trompette zijn vervangen door rechte exemplaren, met uitzondering van C. Andere bekers zijn waar nodig verlengd, in overleg met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Opbouw
In mei is gestart met de opbouw van het orgel in de Augustinuskerk te Middelburg. Voor de plaatsing van het orgel werd de galerij (tegenover het Duyschot/Müller-orgel van de kerk) verstevigd met een stalen ondersteuning. Het orgelmeubel en de drie balgen (met handpompconstructie) zijn geplaatst op een nieuw podium waarin zich ook de deels nieuw windkanalisatie bevindt. De laatste intoneer- en regelwerkzaamheden zijn in juni afgerond.
Ingebruikname
Het ingebruiknameweekend opent vrijdag 27 juni om 20.00 uur met de openingshandeling door wethouder Carla Doorn-Roosenburg. Stadsdichter Michael van Oostende draagt een lofdicht op het orgel voor, en de eerste klanken komen van een nieuwe compositie van stadsorganist Margreeth de Jong, gevolgd door een concert door Léon Berben en het vocaal ensemble Psallentes onder leiding van Hendrik Vanden Abeele. Na afloop is er een borrel.
Zaterdag 28 juni biedt onder meer een lunchconcert (om 12.30 uur) met André Poortvliet en Yumina Ishii, twee mini-concert-rondleidingen en lezingen door orgeladviseur Rogér van Dijk en Johan Zoutendijk (Verschueren Orgelbouw). Het slotconcert om 20.00 uur wordt verzorgd door Andrés Cea Galán. Toegang: € 10 per concert of € 20 passe-partout; jongeren tot 18 jaar gratis. Kaarten via derijckereorgel.nl.
Op zondag 13 juli wordt het orgel liturgisch in gebruik genomen in een viering om 10.30 uur waarin aartsbisschop Bernd Wallet en pastoor Wim van den Berg voorgaan. Bram de Wolf bespeelt dan het orgel. De viering markeert tevens het moment dat oud-katholieke statie van St. Augustinus in Middelburg officieel een parochie wordt.
Dispositie
Manuaal CD-d3
Bourdon [8]
Prestant [4]
Fluijte [4]
Nazard [3]
Doublette [2]
Tierce [1 3/5]
Sesquialter bas [II]
Sesquialter sup [II]
Fourniture [III]
Cimbal [II]
Cornet [V]
Trompet bas [8]
Trompet sup [8]
Cromhoren sup [8]
Clairon bas [4]
Rossignol – nachtegaal
Pedaal CD-g
Aangehangen
Werktuiglijke registers
Tramblant roial
Tramblant doux
Ventil
Stemming: 1/4 komma middentoon
Deling bas en discant (‘sup’) tussen c1 en cis1
Gegevens met dank aan Stichting De Rijckere-orgel 1776 en Rogér van Dijk. Zie ook derijckereorgel.nl
