In de Martenskerk in Scharnegoutum is op vrijdag 12 december 2025 het Hardorff-orgel opnieuw in gebruik genomen. Het instrument onderging eerder dit jaar groot onderhoud door Orgelmakerij Reil te Heerde.
advertentie
Het orgel werd in 1862/63 gebouwd door de Leeuwarder orgelmaker Willem Hardorff voor de in 1861 voltooide kerk. Bij de totstandkoming maakte Hardorff gebruik van onderdelen uit het éénklaviers orgel dat Pieter Jans Radersma in 1841 voor de vorige kerk leverde.
Radersma
Van Radersma zijn onder meer de beide hoofdwerkladen afkomstig, die Hardorff bij de bouw verwisseld in de kas plaatste: de linker lade kwam rechts te liggen en de rechter lade links. Hierdoor kwamen de grootste pijpen, die bij Radersma in het midden stonden, nu uiterst links en rechts in de orgelkas, wat ruimte bood voor de aanleg van een bovenwerk.
Vermoedelijk zijn ook diverse pijpen met wijd gemensureerde voeten en grote voetopeningen afkomstig uit het vorige orgel.
Onderhoud en wijzigingen
In de loop der tijd werd het orgel meermaals onderhouden en aangepast. De firma Bakker & Timmenga voerde in de jaren 1900, 1931, 1932 en 1937 schoonmaak- en herstelwerkzaamheden uit,
In 1944 volgde ingrepen door Valckx & Van Kouteren, waarbij onder meer een Voix Céleste op het bovenwerk werd geplaatst, op de voor een tongwerk gereserveerde sleep. Ook werd een tremulant erd toegevoegd. De firma Pels verving in 1962 de Basson/Trompet van het hoofdwerk door een nieuwe Trompet.
Restauratie 1972
Een meer omvattende restauratie vond in 1972 plaats door Jos. Vermeulen te Alkmaar. Daarbij werden platen op de laden aangebracht. De Bourdon 16 werd voorzien van twee standen, zodat deze naar keuze alleen in de onderste twee octaven of, zoals Hardorff oorspronkelijk bedoelde, over het gehele onderklavier kon klinken. De Voix Céleste uit 1944 werd vervangen door een Dulciaan.
Groot onderhoud 2025
De afgelopen jaren werd duidelijk dat groot onderhoud en, met name, restauratie van de windvoorziening noodzakelijk was. Orgelmakerij Reil heeft deze werkzaamheden in het afgelopen jaar uitgevoerd.
Werkzaamheden
Het orgelinterieur werd schoongemaakt en behandeld tegen houtworm; kapotte luiken, gekrompen panelen en kasbeschadigingen, zichtbaar geworden door het saneren van oude elektrische leidingen, werden hersteld. Het verwijderen van oude elektrische aanleg links van de klavieren maakte corrigerend schilderwerk noodzakelijk, uitgevoerd door Jilt Heidsta (Leeuwarden). Ook het hang- en sluitwerk werd gerepareerd en ontbrekende wervels aangevuld.
Windvoorziening en windladen
Bij de windvoorziening werd een nieuwe windmotor van het merk Pécsi geplaatst en werd de aansluiting op de windkanalen verbeterd. De magazijnbalg en schepbalgen zijn gerestaureerd; daarbij bleek dat de oorspronkelijke vouwen van de magazijnbalg te lang waren, waardoor beschadigingen waren ontstaan op de scharnierpunten. Dit is gecorrigeerd. Ook werd de tremulant verwijderd.
Van de windladen werden onder meer de pulpeten en pulpeetdraden vernieuwd, de ventielen opnieuw beleerd en de ventieloogjes vervangen. De sleepgang is geoptimaliseerd en loszittende stempels zijn gefixeerd.
Bij sanering van door Vermeulen aangebrachte ringen onder en boven de slepen bleken de kartonnen ringen aan de onderzijde te kunnen worden gehandhaafd, waarna daarop liegelindringen zijn gelijmd. De bovenste schuimplastic ringen werden vervangen door dubbele liegelindringen.
Klaviatuur en mechaniek
De klaviatuur is eveneens geheel nagelopen. De handklavieren zijn gerestaureerd, het ivoorbeleg opnieuw verlijmd, speelspelingen verminderd en de speelaard opnieuw gereguleerd. Ontbrekend ivoordeel in een van de bakstukken is aangevuld. Het voetklavier werd hersteld, zijwaartse speling teruggebracht en van vilt voorzien. De orgelbank is opnieuw bekleed in Hardorff-stijl.
Van de mechaniek werden leermoeren, abstracthaken en benaaiing vernieuwd, en diverse beschadigde pedaalabstracten vervangen. Ook de gang van enkele registerknoppen, voor zover deze buiten het reguliere beeld viel, is gecorrigeerd.
Pijpwerk
Het pijpwerk werd schoongemaakt, waar nodig uitgehaald en uitgedeuk. Lekkende houten pijpen zijn gerepareerd en de intonatie is waar nodig gecorrigeerd.
Ingebruikname
Het orgel werd weer in gebruik genomen op 12 december met een concert door Theo Jellema, adviseur bij de werkzaamheden. Hans Reil en Theo Jellema lichtten het orgel en het project toe.
Dispositie
in ladevolgorde
Hoofdwerk C-f3
Cornet III discant – samenstelling 4’- 2 2/3’ – 1 3/5’
Prestant 8
Bourdon 16
Holpijp 8
Octaaf 4
Roerfluit 4
Octaaf 2
Trompet 8 bas/discant
Bovenwerk C-f3
Prestant 8 discant
Salicet 4
Fluit Dolce 8
Fiool de Gambe 8
Fluit d’amour 4
Speelfluit 2
Dulciaan 8
Pedaal C-h
zonder eigen registers
Werktuiglijke registers
Klavierkoppel
Pedaalkoppel
Winddruk: 77 mm
Temperatuur: evenredig zwevend
Gegevens met dat aan Theo Jellema.
