Harmens/Van Gruisen-orgel Grutte Tsjerke Sloten weer in gebruik na groot onderhoud

In de afgelopen maanden heeft Orgelmakerij Bakker en Timmenga het groot onderhoud aan het Harmens/Van Gruisen-orgel in de Friese stad Sloten afgerond.

Meer dan veertig jaar na de laatste restauratie door Jürgen Ahrend waren omvangrijke werkzaamheden aan het achttiende-eeuwse instrument noodzakelijk geworden. Die richtten zich op nagenoeg alle hoofdonderdelen van het orgel.

Het orgel in de Grutte Tsjerke wordt in 1786 door Albertus van Gruisen opgeleverd. Hij heeft bij de bouw gebruik gemaakt van delen uit het vorige instrument van Jan Harmens(z.) (Kamp) uit circa 1704.

Harmens-stempel 

De oude kas wordt door Van Gruisen hergebruikt als rugwerkkas, waarbij hij een nieuwe hoofdkas maakt. Windladen, klaviatuur, mechaniek en frontpijpwerk en tongwerken worden eveneens nieuw vervaardigd. Voor het binnenpijpwerk maakt hij niet alleen gebruik van het aanwezige Harmens-pijpwerk, ook voegt hij pijpwerk van dezelfde maker toe dat afkomstig is uit het voormalige orgel van Wergea (1692). Daarmee is een duidelijk Harmens-stempel op het Sloter orgel gedrukt.

In 1893 worden de oude spaanbalgen door Bakker en Timmenga vervangen door een magazijnbalg met scheppen.

Van Leeuwen 1934

Ingrijpend zijn de werkzaamheden die de firma G. van Leeuwen in 1934 uitvoert. De klaviatuur wordt vervangen, met nieuwe manualen van een omvang tot f3 waar de omvang van de windladen tot c3 blijft gehandhaafd. De toonhoogte wordt verlaagd naar a1 = 440 Hz, de tongwerken worden vervangen en de dispositie gewijzigd (Octaaf 2 HW > Fluit 4; Mixtuur RW > Viola di Gamba 8). Verder worden in de grote pijpwerk stemkrullen aangebracht. Ten slotte vindt een herintonatie plaats.

Restauratie 1976

In 1969 wordt het orgel in verband met restauratie gedemonteerd door Bakker en Timmenga. Het duurt nog tot 1976 voor een restauratie door Jürgen Ahrend uit Leer wordt afgerond. Daarbij is de situatie van 1786 hersteld.

Groot onderhoud
Het in 2022 uitgevoerde groot onderhoud door Ogelmakerij Bakker en Timmenga te Leeuwarden bestond uit de volgende werkzaamheden:

• Opnieuw beleren van de magazijnbalg uit 1893. Ook de twee schepbalgen zijn daarin meegenomen, zodat het orgel weer getreden kan worden.
• Controle van de windkanalen en waar nodig herstel.
• Uitnemen van alle pijpwerk, schoonmaak daarvan en waar nodig uitdeuken.
• Na terugplaatsing nalopen van de intonatie en stemmen.
• Schoonmaak van alle speel-, en registermechaniek
• Alle beweegbare delen voor zover bereikbaar gegrafiet.
• Speelmechaniek opnieuw ingeregeld
• Aanbrengen van stemluiken ter hoogte van de Trompet 8. De panelen zijn in de lengte doorgezaagd en dubbelscharnierend gemaakt. Voorheen kwamen deze tegen de balk achter het orgel, waardoor de trompet slecht bereikbaar was.

Dispositie

* bevat pijpwerk van Jan Harmens

Werktuiglijke registers
Manuaalkoppel – schuifkoppel
Afsluiter
Tremulant

Stemming: Werckmeister II
Toonhoogte: a1 = 465 Hz