Op vrijdag 17 november wordt het Hendriks & Reitsma-orgel van de Christelijke Gereformeerde Kerk Beth-el in Sliedrecht opnieuw in gebruik genomen. Het drieklaviers instrument werd door Orgelmakerij Boogaard uit Rijssen overgeplaatst van het oude naar het nieuwe kerkgebouw en volledig geherintoneerd.
advertentie
De Christelijk Gereformeerde Kerk van Sliedrecht ontstond in 1894. In het kerkgebouw werd in 1905 eenorgel van P.C. Bik uit Leiden in gebruik genomen. In 1931 werd het vervangen door een orgel van A.S.J. Dekker te Goes. Het kerkgebouw groeide in de loop der tijd van 500 naar 1.200 zitplaaten in 1962. In dat jaar werd het Dekker-orgel vervangen door een instrument van Fonteyn en Gaal.
Uitbreiding
Tien jaar later volgde opnieuw een uitbreiding naar 1.500 zitplaatsen en in 1978 besloot men de kerk uit te breiden met een zalencomplex. Daarvoor moest de nis waarin het orgel was geplaatst worden prijsgegeven. Omdat er voor het orgel geen andere plaatsingsmogelijkheid was, werd besloten een nieuw mechanisch orgel te bouwen. De firma Hendriksen en Reitsma kreeg daarvoor in 1979 de opdracht.
Aanvankelijk was een tweeklaviers orgel van dertig stemmen bedacht met de mogelijkheid tot uitbreiding met een derde klavier. De fondsenwerving voor het instrument verliepen dusdanig voorspoedig dat in 1981 werd besloten om het orgel direct te completeren. Met de schenking van een Flageolet 1 door de orgelmakers kreeg het orgel 39 stemmen op Hoofdwerk, Rugwerk, Bovenwerk in zwelkast en Pedaal. Op 7 april 1982 werd het orgel in gebruik genomen, daarbij bespeeld door Jan Zwanepol die als adviseur bij de bouw betrokken was.
In 2004 onderging het orgel herstelwerkzaamheden als gevolg van hoge luchtvochtigheid in de kerk. Door loodcorrosie aangetaste onderdelen werden vervangen. In 2006 werd de orgelkast gereinigd en opnieuw gelakt en werd het frontpijpwerk hersteld en gepoetst. Ook werd de goudkleurige verflaag van de frontlabia vervangen door verguldsel.
Nieuwbouw
In 2018 stond de kerkelijke gemeente voor de keuze tussen renovatie van het oude kerkgebouw en nieuwbouw. Het werd het laatste.
Het oude kerkgebouw werd in augustus 2021 gesloopt en op dezelfde plek vervangen door een nieuw kerkgebouw van bijna 1.000 zitplaatsen naar ontwerp van Architectenbureau Bron. Op Eerste Pinksterdag 2023 werd de eerste dienst gehouden, de officiële opening vond plaats op zaterdag 6 juni 2023
Overplaatsing en groot onderhoud
Orgelmakerij Boogard te Rijssen kreeg de opdracht de overplaatsing van het orgel uit te voeren. De werkzaamheden vonden plaats onder advies van Herman den Hollander van de Orgel Advies Commissie van de Vereniging van Organisten der Gereformeerde Gemeenten. Het orgel werd in juli 2021 gedemonteerd en na afronding van de werkzaamheden in de werkplaats in Rijssen opgeslagen tot de opbouw in het nieuwe kerkgebouw in april en mei 2023.
Reiniging en herstel
De overplaatsing van het orgel werd ook aangegrepen om noodzakelijk groot onderhoud aan het orgel uit te voeren. Zo werden alle leerafdichtingen op onder meer de voorslagen, ventielen en windkanalen waar nodig vernieuwd.
Van de speel- en registermechaniek werden de draaipunten gecontroleerd op soepele werking en waar nodig verbeterd. Alle geoxideerde draadeinden werden schoongemaakt c.q. vervangen. Tevens werden alle lederen moeren en geoxideerde abstractdraden vervangen. Ook werden de invoeringen van het pedaalklavier en de invoering van de manuaaltoetsen vernieuwd. Hiervoor werd de klaviatuur geheel gedemonteerd.
De plaatsing in de nieuwe kerkzaal maakte een aantal aanpassingen noodzakelijk. Waar het orgel in de oude situatie tegen de kerkmuur was geplaatst moest nu een achterwand worden gemaakt. Omdat het nieuwe orgelbordes weinig ruimte bood voor de windvoorziening werd deze op een zolderruimte boven het orgel gesitueerd. Hiervoor werden extra windkanalen gemaakt.
Bij Ruispijp IV van het Pedaal werden 30 conducten vervangen in een lood/tin-legering die niet gevoelig is voor oxidatie.
Alle delen van de onderkas en achterwand, en ook delen van de windvoorziening / windkanalen, mechaniek/stemvloer met onderdelen rond de speeltafel, werden op de werkplaats voorgemonteerd.
Bourdon
Oorspronkelijk was de Bourdon 16 van het Hoofdwerk gedisponeerd vanaf klein c. Dit register werd uitgebreid met twaalf nieuw gemaakte houten pijpen in het groot octaaf met bijbehorende nieuwe windlade. In verband met de beperkte ruimte voor het aanleggen van mechanieken werd deze lade voorzien van een elektrische tractuur.
Schilderwerk
De orgelkas, die gebeitst en gelakt was, werd gezandstraald door een gespecialiseerd zandstraalbedrijf, en daarna naar wens van de orgelcommissie in een witte kleurstelling geschilderd. Dit werd door Orgelmakerij Boogaard in eigen beheer uitgevoerd. De kleurstelling van het snijwerk bleef gehandhaafd, waarbij de eerder aangebrachte accenten door vrijwilligers opnieuw van goudverf werden voorzien.
Intonatie en stemming
De algehele herintonatie werd uitgevoerd in overleg met de adviseur Herman den Hollander en de leden van de orgelcommissie. Ten slotte werd het orgel integraal gestemd in een evenredig zwevende stemming.
Ingebruikname
De ingebruikname vindt plaats op vrijdag 17 november om 20.00 uur. Het orgel zal bij die gelegenheid worden bespeeld door de plaatselijke organisten Ad Spruijt en Dick van Meeuwen, en adviseur Dick den Engelsman. Op het programma staat samenzang, een meditatie, uitleg door orgelmaker Ide Boogaard en een orgeldemonstratie door Den Engelsman met werk van onder anderen Böhm, Van den Hooven, Bach en De Wolf. Na afloop is er koffie en thee.
Dispositie
Hoofdwerk C-f3
Bourdon 16
Prestant 8
Roerfluit 8
Octaaf 4
Speelfluit 4
Quint 2 2/3
Octaaf 2
Cornet V
Mixtuur IV-VI
Fagot 16
Trompet 8
Rugwerk C-f3
Prestant 8 – C-H uit Quintadeen
Holpijp 8
Quintadeen 8
Octaaf 4
Ged. Fluit 4
Octaaf 2
Nasard 1 1/3
Sesquialter II
Scherp III
Dulciaan 8
Bovenwerk C-f3
Gedekt 8
Viola di Gamba 8
Vox Celeste 8 – af c0
Roerfluit 4
Nasard 2 2/3
Gemshoorn 2
Flageolet 1
Hobo 8
Vox Humana 8
Pedaal C-f1
Prestant 16
Subbas 16
Octaaf 8
Gedekt 8
Octaaf 4
Ruispijp IV
Bazuin 16
Trompet 8
Klaroen 4
Werktuiglijke registers
Koppelingen
Hoofdwerk + Rugwerk
Hoofdwerk + Bovenwerk
Pedaal + Hoofdwerk
Pedaal + Rugwerk
Pedaal + Bovenwerk
Overige
Tremulant Rugwerk
Tremulant Bovenwerk
Zweltrede Bovenwerk
Temperatuur: evenredig zwevend
Samenstelling vulstemmen
Cornet V
a 8 4 2 2/3 2 1 3/5
Mixtuur IV-VI
| C | 2 | 1 1/3 | 1 | 2/3 | ||||
| c | 2 2/3 | 2 | 1 1/3 | 1 | 2/3 | |||
| c1 | 4 | 2 2/3 | 2 | 1 1/3 | 1 | 2/3 | ||
| c2 | 4 | 2 2/3 | 2 | 2 | 1 1/3 | 1 | ||
| c3 | 5 1/3 | 4 | 2 2/3 | 2 | 2 | 1 1/3 |
Sesquialter II
| C | 1 3/5 | 1 1/3 | |
| f | 2 2/3 | 1 3/5 |
Scherp III
| C | 1 | 2/3 | 1/2 | ||||
| c | 1 1/3 | 1 | 2/3 | ||||
| c1 | 2 | 1 1/3 | 1 | ||||
| c2 | 2 2/3 | 2 | 1 1/3 | ||||
| c3 | 4 | 2 2/3 | 2 |
Ruispijp IV
| C | 2 2/3 | 2 | 1 1/3 | 1 |
Bronnen:
- Informatie Orgelmakerij Boogaard, Rijssen – 13 november 2023
- Website Christelijke Gereformeerde Kerk Beth-El Sliedrecht – ‘Over ons orgel’ – bethel-sliedrecht.nl, geraadpleegd 14 november 2023
