Text Example

advertentie

Peter van Dijk, orgeladviseur van de Protestantse Gemeente Utrecht, presenteerde onlangs zijn eindverslag over de restauratie van het Hess-kabinetorgel van de Jacobikerk te Utrecht. De restauratie zelf was al eerder afgerond: sinds november 2011 staat het orgel weer – op een nieuwe plaats – in de kerk opgesteld.

Een officieel ingebruiknameconcert heeft niet plaatsgevonden, maar het orgel heeft inmiddels al wel enkele keren als begeleidingsinstrument gefungeerd. Tijdens de aanstaande zomerserie in de Jacobikerk is er een prominente plaats ingeruimd voor het Hess-orgel. Deze serie gaat van start op vrijdag 13 juli met een concert door Gerrit Christiaan de Gier, de hoofdorganist van de Jacobikerk, die ook het slotconcert op 24 augustus verzorgt. De overige concerten worden gegeven door Jos van der Kooy (20 juli), Theo Jellema (27 juli), Elske te Lindert (3 augustus), Theo Teunissen (10 augustus) en Wouter van Belle (17 augustus). Meer informatie (waaronder de programma’s) is te vinden op www.jacobiconcerten.webklik.nl

Beknopte geschiedenis Hess-orgel

Boven het klavier van het Hess-orgel staat de volgende tekst geschilderd: “H.H. Hess Me Fecit. Goudæ. 1747”. De vermelding van het jaartal is curieus; het klopt namelijk niet. Hess was in dat jaar nog maar 12 jaar oud en kleermakersknecht in Leeuwarden. Verder heeft onderzoek met een kwartslamp aangetoond dat de laatste twee cijfers van het jaartal oververguld zijn. Mede gelet op de meubelstijl wordt daarom in het algemeen aangenomen dat het bouwjaar 1774 is.
Over de geschiedenis van het orgel tot aan 1900 is weinig bekend. In dat jaar is het door de Oud-Gereformeerde Gemeente Utrecht op een veiling gekocht en opgesteld in haar kerkgebouw aan de Ambachtstraat. Naderhand is het daar – getuige een nog altijd aan de rechterbinnenwand bevestigde officiële brief – erkend als rijksmonument.
In 1959 kocht de familie Otte het orgel. De heer Otte schonk het orgel ruim veertig jaar later aan de wijkgemeente Jacobikerk; in 2003 werd het door de firma Van Vulpen, na beperkt herstel, geplaatst in het noorderzijkoor van de Jacobikerk.

Restauratie

Vanwege de over het geheel genomen matige toestand van het orgel werd aan het einde van het vorige decennium besloten de firma Van Vulpen een conserverende restauratie te laten uitvoeren. Deze vond plaats in de werkplaats van de firma. Bij de restauratie, onder advies van Peter van Dijk en onder toezicht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (in de persoon van Wim Diepenhorst), is vrijwel alles onder handen genomen: de kast, de windvoorziening, het klaviatuur, de windlade en het pijpwerk. De orgelkast is gerestaureerd door de Utrechtse meubelrestaurateur Kees Vos, een specialist op dat gebied. Voorafgaand aan de restauratie had de wijkgemeente Jacobikerk de wens geuit ook de beschikking te hebben over een elektrische windvoorziening. Het bleek mogelijk deze wens in vervulling te laten gaan, zodat het orgel thans zowel middels een motor als met voetbediening van wind kan worden voorzien.
Met de restauratie is tevens het karakteristieke Hess-klankbeeld teruggewonnen: kamermuzikaal, elegant, helder en kleurrijk. Ondanks het gegeven dat kabinetorgels niet voor grote kerkzalen zijn geconcipieerd, is de klank in de Jacobikerk verrassend draagkrachtig. Het orgel kan in een kamermuzikale setting zeer goed functioneren en is op zijn nieuwe plaats in de noorderzijbeuk van het schip nog breder inzetbaar. Hoewel de restauratie al in begin 2011 was voltooid, kon het orgel vanwege verbouwingswerkzaamheden in de kerk (en de bijbehorende stof- en gruisproductie) pas in november 2011 in de kerk worden teruggeplaatst. Vlak daarna kon de 102e verjaardag van de heer Otte worden opgeluisterd met een privébespeling door Peter van Dijk en Gerrit Christiaan de Gier.

Dispositie

Manuaal C-f3

Prestant 8 (discant)

Holpyp 8 (bas/discant)

Fluyt 4 (bas/discant)

Quintfluyt 3 (bas)

Quintprestant 3 (discant)

Prestant 2 (bas/discant)

Octaaf 1 (bas/discant)

Tremulant

Stemming: evenredig zwevend

Toonhoogte: a’ = 433 Hz

Windvoorziening: elektromotor en voetbediening

Bron: Peter van Dijk, Technisch eindverslag restauratie Hess-kabinetorgel Jacobikerk Utrecht (maart/april 2012)