advertentie
Noël au salon
Alexandre Guilmant
Kurt Lueders, harmonium; Françoise Masset, soprano; François Lambert, piano
Editions Hortus 044
Kerstmuziek voor harmonium, soms gecombineerd met zang of piano: een traktatie om van te smullen, zelfs nu de paashaas alweer verdwenen is!
Kurt Lueders, als organist en wetenschapper gespecialiseerd in het Franse orgelrepertoire uit de negentiende eeuw, nam voor het label Hortus een cd op met Noëls van Alexandre Guilmant. De Amerikaanse organiste Agnes Armstrong legde ze al eens vast op orgel; Kurt Lueders koos voor het harmonium. Een terechte keuze, want de schrijfwijze en de registratieaanwijzingen maken duidelijk dat de componist in de eerste plaats aan het harmonium heeft gedacht. En dan bedoelen we natuurlijk het drukwindharmonium, dat nog steeds in veel Franse kerken als “orgue de choeur” wordt gebruikt. Voor de Franse kerkmusicus is het drukwindharmonium een vertrouwd verschijnsel en zeker geen nostalgisch curiosum!
Frankrijk heeft een rijke traditie in het variëren van kerstliederen. Van de melodieën die Guilmant bewerkte, kennen we er verschillende ook al uit oudere Noëls van bijvoorbeeld Daquin, Balbastre of Dandrieu. Het is boeiend om te vergelijken hoe een romanticus omgaat met melodisch materiaal dat in een (laat-)barokke gedaante veel bekender is.
Het meest fascinerend in deze opname is niet zozeer de klank van het Grand Jeu (het “volle werk” van het klassieke vierspels drukwindharmonium), maar de combinatie van de registers die op elk drukwindharmonium de nummers 1 en 4 dragen: de beide achtvoets registers, waarvan nummer 1 een echte grondstem is terwijl nummer 4 boventoonrijker is, meer richting strijker of tongwerk. Samen klinken deze beide registers als een expressief ensemble met blazers of strijkinstrumenten. Expressief: dát is het sleutelbegrip waarom het bij het harmonium altijd gaat!
Het harmonium vond na z’n uitvinding rond het midden van de negentiende eeuw als eerste ingang in de Parijse salons. De huiskamer en de kerk kwamen pas later! In die salons was natuurlijk alle gelegenheid voor samenspel met andere instrumenten. Vooral de combinatie van harmonium en piano was zeer geliefd, maar het harmonium fungeerde ook als begeleiding van vocale solisten. Beide toepassingen komen ook op deze cd in beeld: ze vormen zelfs de meest aantrekkelijke bestanddelen van het programma.
Over de voordracht van sopraan Françoise Masset zullen de meningen ongetwijfeld uiteen lopen: de dramatiek wordt door haar misschien soms wel érg zwaar aangezet. Maar, hoe hoog de emoties ook oplopen in Guilmant’s “Coeur de Jésus enfant”, het harmonium volgt altijd perfect, naadloos aansluitend bij elke dynamische of tekstuele nuance. Nu heeft Kurt Lueders ook wel een ideaal stuk gereedschap tot zijn beschikking: een Mustel kunstharmonium, zeg maar de Mercedes – nee, de Rolls Royce onder de drukwindharmoniums. Helemaal uniek is wel het feit dat het bespeelde instrument eigendom is geweest van Alexandre Guilmant zelf: authentieker kan het niet!
Terugkomend op de vocale bijdragen van mme Masset: in Guilmants harmonisatie van het introïtus “Puer natus est” stelt zij zich gelukkig bescheiden op. Zo proeven we enigszins de sfeer van het Gregoriaans-met-begeleiding dat in de negentiende-eeuwse kerkmuziek algemeen gebruikelijk was.
Orgelliefhebbers kennen ongetwijfeld Guilmant´s Prière et Berceuse. We horen hier de versie voor harmonium en piano, met een heerlijk zwevende Voix Céleste. Alleen die eerste noot is al voldoende om elke twijfelaar te overtuigen: geen enkel pijporgel is in staat die eerste toon zó vanuit het niets te laten aanzwellen tot een stralende (kerst)ster, die vervolgens weer in de verte verdwijnt! Pianist François Lambert bespeelt een uit 1905 daterende Pleyel piano waarvan de klank voortreffelijk mengt met de Mustel. In harmonie met het harmonium, zogezegd! De “Finale alla Schumann sur un Noël languedocien” voor harmonium en piano is een goede afsluiting van dit kerstprogramma.
Het cd-boekje bevat veel informatie en fraaie detailfoto’s van het harmonium. Bij de vormgeving heeft het beeldmateriaal kennelijk zwaarder gewogen dan de tekst, want de leesbaarheid is niet optimaal: het lettertype is erg klein, zeker nu de tekst in witte letters op een bruine ondergrond is gedrukt.
De opname is gemaakt in een lutherse kerk in Parijs: gelukkig niet in een galmende ruimte, maar in een akoestiek die de muziek nét iets extra’s geeft, zonder dat de intieme sfeer van de salon verloren gaat. [DICK SANDERMAN]
© 2006 www.orgelnieuws.nl
