Dit jaar wordt herdacht dat het 150 jaar geleden is dat Johannes Gijsbertus Bastiaans overleed. Hij was niet alleen een invloedrijk organist en componist, maar ook een sleutelfiguur in de heropleving van de muziek van Johann Sebastian Bach in Nederland.
advertentie
Zijn naam leeft met name bij protestanten in Nederland voort in geliefde kerkliederen als De Heer is mijn Herder, Beveel gerust uw wegen en Er is uit ’s werelds duist’re wolken – melodieën die nog altijd in kerken klinken.
Van Wilp naar Leipzig
Johannes Gijsbertus Bastiaans werd op 31 oktober 1812 geboren op het voormalig landgoed ‘De Bredelaar’ in het Gelderse Wilp. Het was in Rotterdam dat Carl Ferdinand Hommert hem kennis liet maken met de muziek van Johann Sebastian Bach.
Zijn talent bracht hem eerst naar Dessau en later naar Leipzig, waar hij studeerde bij Felix Mendelssohn Bartholdy – de grote pleitbezorger van Bachs werk in Duitsland – en in contact kwam met Robert Schumann. De invloed van deze componisten zou zijn verdere carrière diepgaand bepalen.
Stadsorganist en -beiaardier van Haarlem
Na zijn terugkeer naar Nederland werd Bastiaans organist van de Doopsgezinde Kerk in Deventer en later van de Zuiderkerk in Amsterdam. In 1858 volgde zijn benoeming tot stadsorganist en stadsbeiaardier van Haarlem, een functie die hij tot aan zijn overlijden in 1875 vervulde.
Behalve organist was hij ook contrabassist in het Amsterdamse Caeciliaorkest, koordirigent, docent en orgeladviseur.
Bachrenaissance
In Nederland is Bastiaans vooral bekend als componist van kerkliederen. Minder bekend, maar minstens zo belangrijk, is Bastiaans’ rol in de herontdekking van Bach in Nederland. In 1850 was hij de eerste organist die, in de Westerkerk in Amsterdam, een concert gaf met uitsluitend orgelwerken van Bach.
Datzelfde jaar was hij medeoprichter van de Nederlandse Bachvereniging, waarmee hij de kiem legde voor wat later de Nederlandse Bachrenaissance zou worden genoemd. Dankzij Bastiaans kreeg Bachs muziek in ons land de plaats die zij nu nog altijd inneemt.
Oeuvre
Bastiaans liet een omvangrijk oeuvre na: orgelwerken, pianowerken, kamermuziek, liederen, cantates en vierstemmige zettingen van kerkliederen.
In 2012, bij zijn tweehonderdste geboortejaar, verscheen een wetenschappelijk-praktische uitgave van zijn complete werken in 32 delen, bezorgd door Frank van Wijk en Jan ten Bokum bij Donemus Publishing.
Concerten en herdenkingen in Wilp
In Bastiaans geboorteplaats Wilp klinkt zijn muziek in twee concerten in de Dorpskerk. Op 26 oktober speelt Frank van Wijk acht korte orgelstukken, gevolgd door Elske te Lindert met haar koor in onbekende koorwerken en bekende kerkliederen in Bastiaans’ oorspronkelijke vierstemmige zetting. Jan ten Bokum besluit met enkele Lieder ohne Worte, deels gecomponeerd in de IJsselregio.
Op 25 januari 2026 volgt een concert met kamermuziek van Bastiaans en zijn leermeester Mendelssohn, waaronder het Melodisch Offer aan den Geest van J.S. Bach (1857) en Harmonie der Spheren, fuga canonica voor twee toetsinstrumenten in een bewerking voor pianotrio. Uitvoerenden zijn het pianotrio Eurydice en Jan ten Bokum. Zie ook dorpskerkwilp.nl
Videodocumentaire vanuit Gouda
Op vrijdag 10 oktober om 20.00 uur gaat op YouTube een concert en videodocumentaire in première waarin organist Gerben Budding en sopraan Nanette het leven en werk van Johannes Gijsbertus Bastiaans belichten.
Budding is geen onbekende met Bastiaans’ muziek: in 2014 nam hij een dubbel-cd op met diens orgelwerken. Ook in deze documentaire klinken enkele van Bastiaans’ grote orgelcomposities, naast een werk voor orgel en sopraan en muziek van zijn inspiratoren Mendelssohn en Bach.
