Als organist moet je niet alleen een bekwaam speler zijn, maar ook creatief blijven om je te onderscheiden van je collega’s. De zoveelste Bach-opname kan uiteraard altijd nog hoge ogen gooien, maar je richten op een minder belicht gebied voegt meer toe. Lorenzo Ghielmi bereik dit door op basis van fragmentarisch overgeleverde Bach-werken een afgeronde composities te creëren.
advertentie
Gelukkig is het aantal incomplete werken van Bach beperkt, maar het blijft al eeuwenlang een fascinatie voor musicologen en componisten. Waarom heeft hij ze niet voltooid? Waren het aanzetten voor leerlingen? Vond hij ze uiteindelijk niet interessant genoeg? Of zijn ze gewoon verloren gegaan? Deels blijven de antwoorden hypothetisch, dus blijven we erover fantaseren en analyseren!
Componeren en transcriberen
Barokspecialist Ghielmi opent deze opname met de levendige Fantasia C-Dur. HIj fantaseert er geheel vrolijk op los in Bachs stijl, daar waar Bach het manuscript zelf al na slechts twaalf maten heeft afgebroken.
Opmerkelijk is zijn bewerking van de vioolsonate, waarvan Bach de fuga zelf al voor orgel heeft herschreven. Ghielmi neemt de vrijheid om bij deze transcriptie dezelfde aanpassingen toe te passen als Bach zelf deed tijdens het arrangeren. Het is prachtige om te horen hoe Ghielmi met weinig middelen de grotendeels enkelvoudige vioolstem voor orgel arrangeert.
Bij de Fuga c-moll BWV 562 voel je gewoon de pijn dat hier muziek is verdwenen. Dat moet een briljante, breed uitwaaierende fuga zijn geweest, misschien zelfs een dubbelfuga. Kan geëvenaard worden? Ghielmi heeft er goed aan gedaan om ‘eenvoudigweg’ voort te borduren op Bachs initiële inzet en het geheel na circa vier minuten af te sluiten. Bij het Morgenstern-koraal grijpt Ghielmi terug op de Noord-Duitse invloeden die de jonge Bach onderging tijdens zijn lange voetreis naar Lüneburg en Lübeck.
Merkwaardig is dat ook de grote c-moll BWV 537 als onvoltooid werk wordt gepresenteerd. Ghielmi betoogt in zijn toelichting dat dit werk mogelijk is afgerond door Johann Tobias Krebs. Voor zover mij bekend is deze hypothese gebaseerd op slechts één studie. Over het algemeen wordt deze briljante fuga toch beschouwd als een voltooid werk van de grootmeester zelf.
Spelend vertalen
Als je goed luistert naar Ghielmi, valt op dat hij geen puriteinse speler is. In de d-moll fuga volgt hij soms zijn eigen pad, ondanks dat Bach hier toch zelf de toon heeft gezet. Soms klinkt het wat minder vocaal door de pittige inzet, maar dat past wel weer naadloos tussen de omringende rustige delen. Wellicht is de sonate hiermee het hoogtepunt van de cd.
De sonore c-moll BWV 562 krijgt een heel ander karakter door het gebruik van een gepuncteerd ritme. Een interessante benadering. Bij de aansluitende fuga, evenals de slotfuga, ontbreekt echter de grandeur die de dubbelthema’s vragen.
Over het algemeen is Ghielmi royaal met het toevoegen van versieringen, zonder dat dit overheersend wordt. In de latere Bachwerken voegen de versieringen minder toe, omdat Bach zelf al zo veel geeft dat elke toevoeging overbodig lijkt. Deze kleinere kritische kanttekeningen doen echter niets af aan het feit dat hier een maestro aan het werk is die zowel in muzikaal als technisch opzicht zijn muziek beheerst. Klasse!
Sympathiek
Bach Fragments is een sympathieke uitgave. Aan de ene kant is Ghielmi creatief en stijlvol in zijn oplossingen, aan de andere kant is hij ook gepast bescheiden. Het streven in de grootheid van Bach niet te overtreffen, is te respecteren. Wat betreft interpretatie is hij wat wisselend overtuigend, en helaas viel de opname wat tegen. Het Rosenheimer orgel is wel eens beter vastgelegd.
Bach Fragments – Organ Works completed by Lorenzo Ghielmi
Fantasia in C BWV 573; Sonate in d BWV 1001; Fantasia et Fuga in c BWV 562; O Traurigkeit , o Herzenleid BWV Anh. 200; O Mensch bewein dein Sünde Groß BWV 622; Contrapunctus I en XIV BWV 1080; Air BWV 991; Wie schön leuchtet der Morgenstern BWV 764; Jesu meine Freude; BWV 753 en BWV 1105; Fantasia et Fuga in c BWV 537
Lorenzo Ghielmi, Reil-orgel (2009) St. Nikolaus, Rosenheim (D)
Passacaille – 1140, TT 65’66, booklet 28 pp. EN/DU/FR/IT, Opname 07/2023, prijs € 17,00 | passacaille.be
