Organist en componist Jan J. van den Berg is vrijdag 21 februari in zijn woonplaats Delft op 90-jarige leeftijd overleden. Dat werd vandaag door de familie bekend gemaakt. Van den Berg was vele jaren organist van de Nieuwe Kerk in Delft.
advertentie
Jan J. van den Berg werd op 31 augustus 1929 geboren in Amersfoort. Zijn eerste orgellessen ontving hij van zijn vader. Vanaf 1943 studeerde hij bij Adriaan C. Schuurman, die van grote invloed is geweest op zijn muzikale leven. Vanaf 1947 studeerde hij aan het Amsterdam Conservatorium bij onder meer Anthon van der Horst.
Zijn eerste benoeming tot organist was op 16-jarige leeftijd in de Gereformeerde Kerk in Hersteld Verband in Amersfoort. Na opheffing van dat kerkverband werd hij in 1946 organist van de Gereformeerde Emmakerk te Soest.
In mei 1953 werd Jan J. van den Berg benoemd tot organist van de Nieuwe Kerk te Delft. Naast de begeleiding van de erediensten gaf hij er vele concerten. Ook speelde hij bij koninklijke plechtigheden waaronder de bijzetting van het lichaam van de laatste stadhouder, Willem V, in 1958 en de begrafenis van prinses Wilhelmina in 1962.
In de decennia van zijn organistschap was Van den Berg sterk verbonden geraakt met het Bätz-orgel de Nieuwe Kerk. Dat hij in 1994 verplicht met pensioen moest, viel hem dan ook zwaar.
In 2000 kreeg hij weer een een vaste organistenplek, nu in de Remonstrantse Kerk te Delft, waar hij nog tot op zeer hoge leeftijd concerten verzorgde.
Behalve als organist was Jan J. van den Berg ook actief als componist. Van zijn hand verscheen een groot aantal, veelal koraalgebonden werken. Ook maakte Van den Berg meerdere plaatopnamen.
In 2016 vierde hij zijn 70-jarig jubileum als organist. Op 31 augustus vorig jaar zou hij zelf nog spelen tijdens een feestelijk concert in Schiedam ter gelegenheid van zijn negentigste verjaardag. Zijn gezondheid liet dat echter niet meer toe.
Afgelopen weekend werd duidelijk dat Jan J. van den Berg vrijdag 21 februari aan hartfalen is overleden. Dinsdag 3 maart wordt hij naar zijn laatste wens begraven op de begraafplaats te Amersfoort.
Als klein kind leunde ik tegen mijn moeder aan, keek omhoog en kon nét het grote orgel zien. Maar wat meer, véél meer was: ik hoorde het. Het werd bespeeld door Jan J. van den Berg, voorafgaand aan de dienst improviserend in zijn onnavolgbare, herkenbare stijl, die vaak uitbundig kon zijn, maar meevoerde in een onvatbare mystiek zodra hij verstilde. Juist die mystiek in zijn muziek raakte mij en liet mij leren houden van de kerk, van het geloof, van God. Als het zó mooi was, dan moest het ook goed zijn… Het was een bron van sfeer en schoonheid, van warmte en geheim, van veiligheid en verte – de eerste in mijn leven. Het was muziek die iets fluisterde dat sterker was dan alle dogma’s bij elkaar. Dat was ik me allemaal toen niet zo bewust, maar later werd het me wel duidelijk.
Pas nu hij er niet meer is, realiseer ik me hoeveel Jan J. voor me betekend heeft, met name in die paar jaar dat ik als peuter en kleuter met mijn ouders naar de kerk ging. Wat hij gaf was prachtig en mysterieus, kwetsbaar en snel voorbijgaand zoals alle muziek is: onvatbaar en toch met levenslange blijfkracht, ze mengde zich met het licht van de sterrenlampen aan het schipgewelf en het gedempt gefluister van de kerkgangers. De kerkbank waarin ik deze impressies inzoog is er nog altijd, die heeft alle renovaties overleefd. Als ik in Delft ben ga ik er zitten, en kijk omhoog en voel me weer de peuter die precies dáár hoorde dat God liefde is, en geheim, en zo mooi, zo onbeschrijfelijk mooi. De dominee had eigenlijk niks te vertellen. Maar de organist wel… Soms denk ik dat het deze juist deze momenten geweest zijn, die de doorgang in mijn ziel naar de Eeuwige hebben opengehouden. Wat ben ik Jan J. daar ongelofelijk dankbaar voor.
Later werd Jan J. mijn leermeester, en ik genoot van zijn robuuste Bachvertolkingen. Als docent gaf hij veel vrijheid, leerde mij vooral dat het niet om de noten, maar om de muziek ging. “Toe maar jongen,” bromde hij naast zijn sigaar langs, “spélen moet je, toe maar, ja goed zo!” Of: “Nee nee, dat kan beter. Schuif ‘ns op….” En dan kwam hij naast me zitten, en greep in het klavier en ja, dat klonk toch wel heel wat beter dan wat ik deed. “Nou jij,” want hij geloofde in zijn leerlingen.
Met bokkige nurksheid sloopte hij de Bazuin 32’ en de Quint 10 2/3’ uit het orgel, toen hij niet meer mocht spelen in de Nieuwe Kerk, waarvan het orgel zijn instrument, zijn muze was. Als hij daarover vertelde, was zijn taal ook heel robuust. Maar hij bleef spelen, hij bleef bij elk plenum altijd ook die mystieke innigheid behouden die hij alleen maar in muziek kon uiten. Onvergetelijk. Rust in vrede, grote meester Jan Julius van den Berg.
“Staak uw rouwen, Magdalene,
lach uw tranen licht en blij.
’t Is voorbij, het droeve weenen,
Simon’s maaltijd is voorbij!
Zie, er is zoo veel te zingen,
veel te dansen, duizend dingen.
Alleluia zingen wij.”
(Jan J. van den Berg: Passie- en Paassuite / tekst: Gerard Wijdeveld)
Vanaf 1963 tot 1973 heb ik orgellessen gevolgd. De zeer punctuele wijze van les geven is mij tot op de dag van vandaag tot steun. Een hele goede herinnering aan een voor mij sympathieke en gedreven orgelleraar.
Mijn oprechte deelneming met de nabestaande.
Familie Van Den Berg,
Van harte gecondoleerd met het overlijden van Jan J. van den Berg.
Hij is altijd een enthousiast promotor van de muziek van A.C. Schuurman geweest.
In Gorinchem heb ik genoten van zijn spel t.b.v. de Schuurman cd-boxen, welke hij met veel verve en enthousiasme vol speelde voor ons label, samen met Gerben Mourik.
Grootse grepen, stevige volle werken (qua registratie) afgewisseld met kleinere koraalvoorspelen, met mooi uitkomende registraties.
In de pauzes tussen de opnamen door hebben we ook veel met hem gelachen, het was een man met pit en een duidelijke mening.
Een ieder sterkte toegewenst met het verlies van deze karakteristieke man.
Mijn oude vriend en leermeester Jan Julius (want daar stond de J. voor) overleden.. de tranen welden op in mijn ogen toen ik het bericht afgelopen maandag kreeg.
Ik leerde hem kennen toen ik in 1977 in Delft ging wonen en jarenlang orgellessen van hem kreeg. Hij was tegendraads, had een uitgesproken mening over veel zaken, recht voor zijn raap. Niet begrepen door velen, maar een ruwe bolster met een blanke pit. Ik mocht dat wel.
Er ontwikkelde zich een hechte band, vriendschap en wederzijdse waardering en we hielden contact, ook toen ik zeven jaar geleden naar het buitenland verhuisde.
Begin januari sprak ik hem telefonisch voor het laatst. We verheugden ons toen samen op de mogelijke terugkeer van ons als gezin naar Nederland.
Juist in de afgelopen weken had ik zijn complete Suite voor Passie en Pasen opgenomen op mijn Hauptwerk orgel met de bedoeling, deze aan het begin van de Lijdenstijd op YouTube te plaatsen. Dat is inmiddels gebeurd.
Een groot muzikant is niet meer. Maar de vele herinneringen blijven.
Zijn onnavolgbare, mystieke manier van improviseren voor aanvang van en tijdens een dienst in de Nieuwe Kerk, al modulerend door vele toonsoorten.
De kerkdiensten waarin ds. G.A. (Gerrit) Cnossen voorging en Jan J. speelde, dat waren hoogtepunten in zijn en mijn leven, waaronder een doopdienst waarin mijn dochter Marit werd gedoopt. Zijn jaarlijkse Bachconcerten waarin hij op grootse wijze de werken van de ‘hogepriester’ zoals hij hem noemde, vertolkte.
De toevoeging van de Bazuin 32′ en Quintbas 10 2/3′ aan ‘zijn’ orgel. Later helaas weer verwijderd, zoals bekend.
Zijn hoogachting voor Adriaan C. Schuurman – “Bert jongen, die Kerstzangdienst van Adriaan C. Schuurman, dat was wat, hoor!”
Zijn bulderende lach.. hij was fan van ‘de Dikke en de Dunne’ (Laurel en Hardy).
Maar ook: de grote liefde voor zijn kinderen en kleinkinderen, voor wie hij altijd klaar stond.
Zijn kleindochter Nicolette van den Bogerd is een talentvol violiste en zal ook spelen tijdens zijn uitvaart komende dinsdag.
En zo zou ik nog wel even kunnen doorgaan..
Ik gedenk hem in dankbaarheid en met hoogachting en hoop dat hij ondanks de controverses die er in zijn leven ook waren, Boven rust mag vinden.
Jan, rust in vrede.
Familie Van den Berg, van harte gecondoleerd met het overlijden van mijn oud-orgelleraar. 5 jaar les gehad in de Nieuwe kerk, voordat ik naar het Conservatorium ging. Hij was een strenge leermeester, je moest geen noot fout spelen want dan liet hij je dat in niet mis te verstane woorden horen … daardoor veel van en bij hem geleerd. Iedere week een nieuw Preludium en Fuga van Bach. En je zorgde ervoor het perfect te spelen, want anders … onlangs ben ik nog naar z’n 90-ste verjaardag geweest, in Schiedam. Een foto gemaakt van ons tweeën. Herinneringen opgehaald. Het viel hem zwaar om een punt te zetten achter zijn (lange) organistenloopbaan. Maar hij zag ook met dankbaarheid terug op de zegeningen die hij kreeg.
De jaarlijkse Bach-herdenking en het verzoekprogramma waren hoogtepunten in het jaar, de leerlingenconcerten in Delft … z’n mateloze bewondering voor Bach en Schuurman …
. Weer een orgelnestor minder, een organist van het ‘oude stempel’ in de goede zin van het woord. Degelijk orgelspel, daar stond hij voor. Hield niet van schipperen, het was zwart of wit en recht voor z’n raap. Mooie herinneringen aan Jan J. …
Jarenlang de orgelleraar en goede vriend van mijn vader. Sprak hem kortgeleden nog. Fijne en bijzondere man.
Nabestaanden gecondoleerd.