advertentie
Jellema doet recht aan monumentaliteit en verfijning Martini-orgel
Theo Jellema bespeelt het orgel van de Martinikerk te Groningen
Jaap Dragt, Fantaisie Ineffable; Dietrich Buxtehude, Te Deum; Johann Sebastian Bach, vier Duetti, Passacaglia, Fantasia in c; Johann Nepomuk David, twee Ricercari; Franz Rechsteiner, Te Deum
Label: VLS vlc0404
Tijdsduur: 73’45”
Boekje:16 pagina’s
Prijs: € 19,50
In de maand juni voor bezoekers van www.orgelnieuws.nl € 18 (exclusief verzendkosten)!
Klik hier om dit artikel te bestellen
“Zies is ze most beautiful organ in ze world”, zo schijnt een gerenommeerd buitenlands organiste te hebben geroepen nadat zij het orgel van de Martinikerk in Groningen had bespeeld. Een kern van waarheid bevat haar uitroep zeker: het Martini-orgel is een absolute topper in de orgelwereld! Terecht zet Theo Jellema op zijn cd uit Groningen dan ook een programma neer dat zowel de monumentaliteit als de verfijndheid en de wereldklasse van het instrument belicht. Echt een programma waarover is nagedacht!
’t Is een symmetrisch opgebouwd geheel, met als centraal punt de Passacaglia BWV 582 van Bach, van begin tot eind “pro organo pleno” gespeeld in een deftig schrijdend tempo. Aan weerszijden van deze as vinden we delen uit het Ricercare van Johann Nepomuk David, de belangrijke Duitse componist uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Het deel dat volgt op Bachs Passacaglia begint zelfs met dezelfde kwintsprong waarmee ook BWV 582 opent. Ook de toonsoort komt overeen, waardoor deze weinig gespeelde werken van David een fraaie proloog en epiloog vormen rondom de Passacaglia.
Vervolgens vinden we, verder van het centrale werk verwijderd, de vier Duetti uit het “Dritter Theil der Clavier Übung” van Bach. Ze bieden de organist de mogelijkheid om kamermuzikale registraties te laten horen – en wat zijn die ongemeen fraai! Heerlijk, die Speelfluyt 4’ uit 1542 in Duetto II, de pregnante Nasat van het rugwerk in Duetto I en de knorrende Trompet 16’ van het bovenwerk in Duetto III!
Substantiële programma-onderdelen zijn de beide Te Deums: het bijna een kwartier durende Te Deum van Buxtehude en het ruim tien minuten durende gelijknamige werk van de Zwitserse componist Franz Rechsteiner (*1941). Laatstgenoemd stuk dateert uit 1997 en klinkt als een virtuoze improvisatie. Hoed af voor Jellema, die zich deze grillige en verre van eenvoudige eigentijdse compositie eigen maakte! Het ingetogen begin en de vele dissonanten die volgen lijken in strijd te zijn met de intentie van de woorden “Te Deum laudamus”. De componist stelt echter dat het Te Deum “vaak misbruikt is om uitdrukking te geven aan al te menselijke gevoelens bij oorlogstriomfen”. Kennelijk heeft juist dat misbruik Rechsteiner geïnspireerd tot klanken die soms zoekend, tastend, soms zelfs wrang van karakter zijn.
Buxtehude klinkt in de Martini geweldig: de extatische glans van de gekoppelde plena is onbeschrijflijk. Theo Jellema maakt dankbaar gebruik van de vele mogelijkheden die het Te Deum biedt om het orgel in al z’n veelkleurigheid te laten horen. Op kleinere en/of minder karaktervolle orgels kan zo’n omvangrijk stuk gemakkelijk wat breedsprakig overkomen, maar hier valt alles op z’n plek. Een hoogtepunt in het programma, dit Te Deum!
Het programma begint en eindigt met een fantasia. Vergeleken met het voorafgaande Te Deum van Rechsteiner klinkt de afsluitende vijfstemmige Fantasia in c (BWV 562) zeer doorwrocht en zeker niet “fantastisch” in de zin van “grillig”. De Fantaisie ineffable van Jaap Dragt (1930-2003) biedt een intrigerend klankenspel, maar kent tegelijkertijd een helder gestructureerde opbouw. Als oud-leerling van Dragt spreek ik misschien niet geheel onbevooroordeeld, maar naar mijn overtuiging behoort deze “onuitsprekelijke fantasie” tot de belangrijkste Nederlandse orgelwerken van de twintigste eeuw en horen we deze muziek veel te weinig. Goed dat Jellema dit werk voor het voetlicht haalt en er zijn programma zelfs mee opent!
Samenvattend: een stevig menu, met hoofdgerechten die er zijn mogen en subtiel gekozen tussengerechten. Géén fastfood: dit is haute cuisine! [DICK SANDERMAN]
In de maand juni voor bezoekers van www.orgelnieuws.nl € 18 (exclusief verzendkosten)!
Klik hier om dit artikel te bestellen
© 2006 www.orgelnieuws.nl
